फॉरेन्सिक शास्त्रज्ञांनी शतकानुशतके ओळखीचे साधन म्हणून गुन्हेगारी तपासात बोटांचे ठसे वापरले आहेत. फिंगरप्रिंट ओळख हे दोन वैशिष्ट्यांमुळे सर्वात महत्वाचे गुन्हेगारी तपास साधनांपैकी एक आहे: त्यांची चिकाटी आणि त्यांचे वेगळेपण. एखाद्या व्यक्तीचे बोटांचे ठसे कालांतराने बदलत नाहीत. फिंगरप्रिंट्स तयार करणार्‍या घर्षण धार गर्भाशयात असतानाच तयार होतात आणि जसजसे बाळ वाढत जाते तसतसे वाढतात. फिंगरप्रिंट बदलण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे कायमस्वरूपी डाग. याव्यतिरिक्त, फिंगरप्रिंट्स एखाद्या व्यक्तीसाठी अद्वितीय असतात. अगदी एकसारख्या जुळ्या मुलांचेही बोटांचे ठसे वेगळे असतात.

प्रिंटचे प्रकार

सामान्यत: फिंगरप्रिंट्स गोळा करण्याचा उद्देश एखाद्या व्यक्तीची ओळख पटवणे हा असतो. ही व्यक्ती संशयित, पीडित किंवा साक्षीदार असू शकते. तीन प्रकारचे फिंगरप्रिंट्स आढळू शकतात: गुप्त, पेटंट आणि प्लास्टिक. अव्यक्त बोटांचे ठसे त्वचेच्या पृष्ठभागावरील घाम आणि तेलापासून बनलेले असतात. या प्रकारच्या फिंगरप्रिंट उघड्या डोळ्यांना अदृश्य असतात आणि दिसण्यासाठी अतिरिक्त प्रक्रियेची आवश्यकता असते. या प्रक्रियेमध्ये मूलभूत पावडर तंत्र किंवा रसायनांचा वापर समाविष्ट असू शकतो. पेटंट फिंगरप्रिंट्स रक्त, वंगण, शाई किंवा घाणाने बनवता येतात. फिंगरप्रिंटचा हा प्रकार मानवी डोळ्यांना सहज दिसतो. प्लॅस्टिक फिंगरप्रिंट्स हे त्रिमितीय ठसे आहेत आणि ते ताजे पेंट, मेण, साबण किंवा टारमध्ये आपली बोटे दाबून तयार केले जाऊ शकतात. पेटंट फिंगरप्रिंट्सप्रमाणे,प्लॅस्टिक फिंगरप्रिंट्स मानवी डोळ्यांद्वारे सहज दिसतात आणि दृश्यमानतेसाठी अतिरिक्त प्रक्रियेची आवश्यकता नसते.

पृष्ठभागाची वैशिष्ट्ये आणि संकलन पद्धती

ज्या पृष्ठभागावर मुद्रित केले जाते त्या पृष्ठभागाची वैशिष्ट्ये घटनास्थळावर कोणत्या संकलन पद्धती वापरायच्या हे ठरविण्यामध्ये महत्त्वाचे आहेत. पृष्ठभागाची सामान्य वैशिष्ट्ये अशी आहेत: सच्छिद्र, नॉन-सच्छिद्र गुळगुळीत आणि नॉन-सच्छिद्र उग्र. सच्छिद्र आणि सच्छिद्र नसलेल्या पृष्ठभागांमधील फरक म्हणजे त्यांची द्रव शोषण्याची क्षमता. सच्छिद्र पृष्ठभागावर टाकल्यावर द्रव आत बुडतात, जेव्हा ते छिद्र नसलेल्या पृष्ठभागावर बसतात. सच्छिद्र पृष्ठभागांमध्ये कागद, पुठ्ठा आणि उपचार न केलेले लाकूड यांचा समावेश होतो. सच्छिद्र नसलेल्या गुळगुळीत पृष्ठभागांमध्ये वार्निश केलेले किंवा पेंट केलेले पृष्ठभाग, प्लास्टिक आणि काच यांचा समावेश होतो. सच्छिद्र नसलेल्या खडबडीत पृष्ठभागांमध्ये विनाइल, लेदर आणि इतर टेक्सचर पृष्ठभागांचा समावेश होतो. सच्छिद्र पृष्ठभागांसाठी, शास्त्रज्ञ प्रिंट्सवर निनहायड्रिन सारखी रसायने शिंपडतात आणि नंतर विकसित होत असलेल्या बोटांच्या ठशांची छायाचित्रे घेतात. सच्छिद्र नसलेल्या गुळगुळीत पृष्ठभागांसाठी, तज्ञ पावडर-आणि-ब्रश तंत्र वापरतात, त्यानंतर लिफ्टिंग टेप वापरतात. खडबडीत पृष्ठभागांसाठी, समान पावडरिंग प्रक्रिया वापरली जाते, परंतु या प्रिंट्ससाठी नियमित लिफ्टिंग टेप वापरण्याऐवजी, शास्त्रज्ञ जेल-लिफ्टर किंवा मिक्रोसिल (एक सिलिकॉन कास्टिंग मटेरियल) सारख्या पृष्ठभागाच्या खोबणीत जातील असे काहीतरी वापरतात.

संकलित प्रिंट्सचे विश्लेषण

एकदा प्रिंट गोळा केल्यावर,विश्लेषण सुरू करू शकता. विश्लेषणादरम्यान, परीक्षक ओळखण्यासाठी वापरण्यासाठी प्रिंटमध्ये पुरेशी माहिती आहे की नाही हे निर्धारित करतात. यामध्ये अज्ञात प्रिंटसाठी वर्ग आणि वैयक्तिक वैशिष्ट्ये निर्धारित करणे समाविष्ट आहे. वर्ग वैशिष्ट्ये ही अशी वैशिष्ट्ये आहेत जी मुद्रित गटाला संकुचित करतात परंतु वैयक्तिक नाही. फिंगरप्रिंट क्लासचे तीन प्रकार म्हणजे कमानी, लूप आणि व्हॉर्ल्स. कमानी हा सर्वात कमी सामान्य प्रकारचा फिंगरप्रिंट आहे, जे फक्त 5% वेळा घडते. या पॅटर्नमध्ये छपाईच्या एका बाजूने प्रवेश करणार्‍या, वर जातात आणि विरुद्ध बाजूने बाहेर पडणार्‍या रिजेसचे वैशिष्ट्य आहे. लूप सर्वात सामान्य आहेत, जे 60-65% वेळा होतात. या पॅटर्नमध्ये छपाईच्या एका बाजूने प्रवेश करणार्‍या, वळसा घालून आणि नंतर त्याच बाजूने बाहेर पडणार्‍या कडांद्वारे वैशिष्ट्यीकृत केले जाते. व्हॉर्ल्स एक गोलाकार प्रकारचा रिज प्रवाह सादर करतात आणि 30-35% वेळा होतात. वैयक्तिक वैशिष्ट्ये ही अशी वैशिष्ट्ये आहेत जी एखाद्या व्यक्तीसाठी अद्वितीय असतात. ते लहान अनियमितता आहेत जे घर्षण रिजमध्ये दिसतात आणि त्यांना गॅल्टनचे तपशील म्हणून संबोधले जाते. गॅल्टनच्या तपशीलांचे सर्वात सामान्य प्रकार म्हणजे द्विभाजन, रिज एंडिंग्स आणि डॉट्स किंवा आयलंड्स.

प्रिंट्सची तुलना

विश्लेषणानंतर, अज्ञात प्रिंट्सची तुलना ज्ञात प्रिंट्ससोबत केली जाते. . अज्ञात प्रिंट ही गुन्ह्याच्या ठिकाणी सापडलेली प्रिंट असते आणि ज्ञात प्रिंट ही संभाव्य संशयिताची प्रिंट असते. प्रथम, वर्गवैशिष्ट्यांची तुलना केली जाते. जर दोन प्रिंट्सची वर्ग वैशिष्ट्ये एकमत नसतील तर पहिली प्रिंट आपोआप काढून टाकली जाते. असे असल्यास, दुसर्‍या ज्ञात प्रिंटची तुलना अज्ञात प्रिंटशी केली जाऊ शकते. वर्ग वैशिष्ट्ये जुळत असल्यास, परीक्षक नंतर वैयक्तिक वैशिष्ट्यांवर लक्ष केंद्रित करतात. जोपर्यंत त्यांना संभाव्य जुळणी सापडत नाही तोपर्यंत ते प्रत्येक वैयक्तिक वैशिष्ट्यपूर्ण बिंदूकडे पाहतात.

तुलनेचे मूल्यमापन

परीक्षकाने तुलना पूर्ण केल्यानंतर, ते योग्य प्रकारे करू शकतात. मूल्यमापन अज्ञात आणि ज्ञात फिंगरप्रिंटमध्ये काही अस्पष्ट फरक असल्यास, ते ज्ञात फिंगरप्रिंट स्त्रोत म्हणून वगळू शकतात. याचा अर्थ असा की जर वर्गाची वैशिष्ट्ये असहमत असतील, तर निष्कर्ष हा बहिष्कार असेल. तथापि, जर वर्ग वैशिष्‍ट्ये तसेच वैयक्तिक वैशिष्‍ट्ये एकमत असतील आणि प्रिंट्समध्‍ये कोणतेही अस्पष्टीकरण नसलेले फरक असतील तर, निष्कर्ष हा ओळख असेल. काही प्रकरणांमध्ये, यापैकी कोणताही निष्कर्ष शक्य नाही. प्रभावीपणे तुलना करण्यासाठी रिज तपशीलाची पुरेशी गुणवत्ता किंवा प्रमाण असू शकत नाही, ज्यामुळे दोन प्रिंट एकाच स्रोतातून आल्या आहेत की नाही हे निर्धारित करणे अशक्य होते. या घटनांमध्ये, कोणताही निष्कर्ष काढला जाऊ शकत नाही आणि अहवाल "अनिर्णय" वाचला जाईल. तीन संभाव्य परिणाम जे अ पासून केले जाऊ शकतातत्यामुळे फिंगरप्रिंट परीक्षा बहिष्कृत, ओळख किंवा अनिर्णित आहेत.

मूल्यमापनाची पडताळणी

पहिल्या परीक्षकाने तीनपैकी एका निष्कर्षापर्यंत पोहोचल्यानंतर, दुसऱ्या परीक्षकाने निकाल सत्यापित करणे आवश्यक आहे. . या पडताळणी प्रक्रियेदरम्यान, संपूर्ण परीक्षा पुनरावृत्ती केली जाते. दुसरा परीक्षक पहिल्या परीक्षेपासून स्वतंत्रपणे पुनरावृत्ती परीक्षा देतो आणि ओळखीच्या निष्कर्षासाठी, दोन्ही परीक्षकांनी सहमत असणे आवश्यक आहे. जर ते सहमत असतील, तर फिंगरप्रिंट पुरावा हा पुराव्याचा अधिक मजबूत भाग बनतो आणि जेव्हा तो कोर्टात जातो.

एएफआयएस (ऑटोमेटेड फिंगरप्रिंट आयडेंटिफिकेशन सिस्टम) सारखे डेटाबेस या दरम्यान फिंगरप्रिंट परीक्षकांना मदत करण्याचे मार्ग म्हणून तयार केले गेले आहेत. परीक्षा हे डेटाबेस संभाव्य जुळण्यांमधून क्रमवारी लावण्यासाठी जलद मार्ग प्रदान करण्यात मदत करतात. यामुळे अनोळखी प्रिंट्सची जलद ओळख होते आणि फिंगरप्रिंट्स ते गुन्हेगारी तपासात वापरल्या जातील तितक्याच मोठ्या प्रमाणावर वापरले जाऊ शकतात.