ફોરેન્સિક એન્ટોમોલોજી એ જંતુઓનો ઉપયોગ છે, અને તેમના આર્થ્રોપોડ સંબંધીઓ કે જેઓ કાનૂની તપાસમાં મદદ કરવા માટે વિઘટન અવશેષોમાં રહે છે. ફોરેન્સિક એન્ટોમોલોજીને ત્રણ જુદા જુદા ક્ષેત્રોમાં વિભાજિત કરવામાં આવે છે: મેડીકોલેગલ, શહેરી અને સંગ્રહિત ઉત્પાદન જંતુઓ. મેડિકોલેગલ એરિયા એ જંતુઓના સંબંધમાં ગુનાહિત ઘટક પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે જે માનવ અવશેષો પર મેળવે છે અને જોવા મળે છે. આ જંતુઓને નેક્રોફેગસ અથવા કેરિયન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ફોરેન્સિક એન્ટોમોલોજીના શહેરી વિસ્તારમાં નાગરિક અને કાનૂની ગુના બંનેના ઘટકો છે. આ વિસ્તારમાં જોવા મળતા જંતુઓ જીવંત અને મૃત બંનેને ખવડાવે છે. તપાસકર્તાઓ ત્વચા પરના નિશાન જોઈ રહ્યા છે. નિશાનો જંતુના મેન્ડિબલને કારણે થાય છે અને કેટલીકવાર માર્ક્સના દુરુપયોગ તરીકે ભૂલ થઈ શકે છે. ફોરેન્સિક એન્ટોમોલોજિસ્ટને નાણાકીય નુકસાની માટેના સિવિલ કેસમાં નિષ્ણાત સાક્ષી બનવા માટે બોલાવવામાં આવી શકે છે. ફોરેન્સિક એન્ટોમોલોજીનો અંતિમ વિસ્તાર સંગ્રહિત ઉત્પાદન જંતુઓ છે. આ વિસ્તાર ખોરાકમાં જોવા મળતા જંતુઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. ફોરેન્સિક એન્ટોમોલોજિસ્ટને પણ આ ક્ષેત્રમાં નિષ્ણાત સાક્ષી તરીકે બોલાવી શકાય છે. તેઓને સિવિલ અથવા ફોજદારી કેસ માટે બોલાવી શકાય છે જેમાં ખોરાકના દૂષણનો સમાવેશ થાય છે.

ફોરેન્સિક એન્ટોમોલોજી એ અંદાજ નક્કી કરવામાં પણ મદદ કરે છે કે વ્યક્તિ અથવા પ્રાણી કેટલા સમયથી મૃત્યુ પામ્યા છે અથવા પોસ્ટ મોર્ટમ ઈન્ટરવલ (PMI). તપાસકર્તાઓ જંતુના વિકાસનો અભ્યાસ કરીને જંતુઓમાંથી આ નક્કી કરી શકે છે. ત્યા છેઅમુક જંતુઓ કે જે વિઘટન કરી રહેલા શરીર પર વિકાસ કરવા માટે વિશિષ્ટ છે. એક પુખ્ત જંતુ ત્યાં સુધી ઉડશે જ્યાં સુધી તેને તેના ઇંડા મૂકવા માટે યોગ્ય શરીર ન મળે. એકવાર ઇંડા મૂક્યા પછી વિકાસ પ્રક્રિયા શરૂ થાય છે. ઇંડા લાર્વા અથવા મેગોટમાં વિકસે છે. મેગોટ્સ શરીરના મોટા ભાગના વિઘટનનું કારણ બને છે કારણ કે મેગોટ મોટાભાગનું ખાવું કરશે. લાર્વા પછી પ્યુપામાં વિકસે છે, જે આખરે પુખ્ત બને છે. આમાંથી કોઈપણ એક તબક્કે જંતુ એકત્ર કરી શકાય છે. જંતુને એક તબક્કાથી બીજા તબક્કામાં વિકસાવવામાં કેટલો સમય લાગે છે તેની સમય મર્યાદાઓ છે. ઉદાહરણ તરીકે: જો ચોક્કસ તાપમાને ઇંડાને પ્યુપા બનવામાં સરેરાશ 500 કલાક લાગે છે, તો તપાસકર્તા વ્યક્તિ અથવા પ્રાણીનું મૃત્યુ કેટલા સમયથી થયું છે તેનો અંદાજ આપી શકે છે અને નિશ્ચિતપણે કહી શકે છે કે સમયની લંબાઈ શ્રેણીની અંદર છે.

ઉપર વર્ણવેલ પ્રક્રિયાની ચોકસાઈ પર હવામાન સૌથી વધુ અસર કરે છે. ઉષ્ણતામાન મુશ્કેલીનું મુખ્ય કારણ છે કારણ કે ઉનાળાની ગરમીમાં જે શબને છોડી દેવામાં આવે છે તે નાટકીય રીતે બદલાઈ શકે છે જેના કારણે શરીર કેટલા સમયથી વિઘટિત થઈ રહ્યું છે તે ઓળખવું મુશ્કેલ બને છે. તાપમાન ચોક્કસ માખીઓના વિકાસ ચક્રને પણ અસર કરે છે. ગરમ હવામાન પ્રક્રિયાને ઝડપી બનાવે છે અને ઠંડુ હવામાન તેને ધીમું કરે છે.

જેમ કે મૃત્યુ તેના પોતાના પર પૂરતું વિલક્ષણ ન હતું, ઘણીવાર ગુનાના સ્થળની તપાસમાં જંતુઓનો ઉપયોગ શામેલ હોય છેઅને આર્થ્રોપોડ્સ મૃત શરીરને સમાવિષ્ટ દ્રશ્યો પર ફોરેન્સિક નિર્ધારણ કરવા માટે. ફોરેન્સિક એન્ટોમોલોજિસ્ટ લાશોના મૃત્યુનો અંદાજિત સમય નક્કી કરવામાં મદદ કરવા માટે જંતુઓની હાજરીનો ઉપયોગ કરે છે. આ કિસ્સાઓમાં બગ્સ મૃત્યુનો સમય નક્કી કરે છે .

જંતુઓ આપણને મૃત્યુનો સમય કેવી રીતે કહી શકે? ફોરેન્સિક એન્ટોમોલોજિસ્ટ મૃત્યુના અંદાજિત સમયનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે બે મુખ્ય પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરે છે, એક પદ્ધતિ એ જુએ છે કે કયા પ્રકારના જંતુઓ છે અને વિઘટિત શરીરમાં છે અને બીજી પદ્ધતિ અમુક જંતુઓના જીવન તબક્કાઓ અને જીવન ચક્રનો ઉપયોગ કરે છે જેથી તે સ્થાપિત કરવામાં આવે કે શરીર કેટલું લાંબું છે. મૃત કીટવિજ્ઞાની કઈ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરે છે તે મોટાભાગે શરીરના મૃત્યુના સમયગાળા દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે. જો શરીર એક મહિનાથી ઓછા સમયમાં મૃત હોવાની શંકા હોય તો જંતુઓનું જીવન ચક્ર જોવામાં આવે છે અને જો શરીર એક મહિનાથી એક વર્ષ સુધી મૃત હોવાની શંકા હોય તો વિવિધ જંતુઓના ઉત્તરાધિકારને જોવામાં આવે છે.

જ્યારે કોઈ શરીર મૃત્યુ પામે છે ત્યારે તે સંખ્યાબંધ શારીરિક અને જૈવિક ફેરફારોમાંથી પસાર થાય છે; મૃત શરીર વિઘટનના વિવિધ તબક્કામાં હોવાનું કહેવાય છે. વિઘટનના આ વિવિધ તબક્કાઓ જુદા જુદા સમયે વિવિધ જંતુઓને આકર્ષે છે. તાજા મૃત શરીરમાં સ્થાયી થનારા પ્રથમ જંતુઓમાંની એક બ્લોફ્લાય છે. બ્લોફ્લાય્સમાં ઇંડા સ્ટેજથી શરૂ થતાં, ત્રણ અલગ-અલગ લાર્વા સ્ટેજ પર આગળ વધે છે અને પુખ્ત બનતા પહેલા પ્યુપા સ્ટેજમાંથી પસાર થાય છે. વ્યાપક કારણેબ્લોફ્લાયના જીવનના તબક્કાઓનો અભ્યાસ અને મૃત્યુના સમય સુધીના દરેક જીવન ચક્રની લંબાઈનું કાર્યકારી જ્ઞાન, એક કે તેથી વધુ દિવસની અંદર, શરીર પર બ્લોફ્લાય વસાહતીકરણના તબક્કા પરથી નક્કી કરી શકાય છે.

એ પછી લાંબો સમય સુધી શરીર મૃત હાલતમાં હોય છે. શરીરના ફેરફારો સાથે જંતુઓમાં પરિવર્તન આવે છે જે તેને પસંદ કરે છે. બ્લોફ્લાઇસ અને હાઉસફ્લાઇસ મૃત્યુની મિનિટોમાં આવે છે, અન્ય લોકો શરીરને ખવડાવવા માટે મધ્ય-વિઘટનમાં આવે છે, જ્યારે અન્ય ફક્ત શરીરમાં વસેલા અન્ય સફાઇ જંતુઓને ખવડાવવા આવે છે. સામાન્ય રીતે, મૃત્યુનો સમય ચોક્કસ સમયે શરીરને વસાહત કરી રહેલા જંતુઓના પ્રકારો દ્વારા નક્કી કરી શકાય છે.

વૈજ્ઞાનિકો સુક્ષ્મસજીવોનો ઉપયોગ કરીને મૃત્યુના સમયનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે આ પ્રકારના અનુગામી વિકાસનો ઉપયોગ કરવાનો પણ પ્રયાસ કરી રહ્યા છે, ઘણા જેમાંથી વિઘટનશીલ ફેરફારો માટે જવાબદાર છે, જે મૃત શરીર પર વિકાસ પામે છે. વધુ માહિતી માટે સૂક્ષ્મજીવાણુ સંશોધન પરનો આ લેખ જુઓ.