Arbrawf Carchardai Stanford oedd arbrawf 1971 a gynhaliwyd gan Phillip Zimbardo ym Mhrifysgol Stanford a oedd yn efelychu amgylchedd carchar ac yn rhannu myfyrwyr yn warchodwyr a charcharorion er mwyn astudio effeithiau seicolegol pŵer a rheolaeth. Roedd Arbrawf Carchar Stanford i fod i redeg am bythefnos, ond yn ôl Zimbardo, cafodd ei atal ar ôl chwe diwrnod oherwydd “daeth y gwarchodwyr mor greulon.”

Dechreuodd yr astudiaeth ailadrodd amodau carchar go iawn i garcharorion trwy eu harestio a'u stripio'n noeth, glanhau eu cyrff rhag ofn iddynt gael llau, a'u gorfodi i wisg carchar gyda chadwyn o amgylch eu ffêr. Rhoddwyd rhif i bob un ohonynt, a dim ond wrth y rhif hwnnw y cyfeirid atynt. Roedd hyn i gyd yn ymgais i'w dad-ddyneiddio.

Nid oedd gwarchodwyr yn rhoi unrhyw hyfforddiant gwarchod, ond yn hytrach yn gadael i lywodraethu ar eu pen eu hunain. Roeddent yn llunio rheolau, ond yn araf dros yr wythnos, dechreuodd y rheolau ddirywio. Byddai gwarchodwyr yn ymdrechu'n galetach ac yn galetach i haeru eu goruchafiaeth dros y carcharorion, a daeth y cyfarfyddiadau nid yn unig yn gorfforol, ond hefyd yn seicolegol.

Nid oedd yr amgylchedd bellach yn teimlo fel arbrawf. Roedd hyd yn oed y seicolegwyr â gofal wedi ildio i’w rolau fel cyfarwyddwyr carchardai, ac nid oedd y carcharorion yn rhydd i adael, er gwaethaf y ffaith bod ganddynt yr hawl i fynd pryd bynnag y mynnent. Anfonodd rhieni carcharorion gyfreithwyr, a oedd yn trin y sefyllfafel go iawn, er eu bod yn gwybod mai arbrawf ydoedd.

Roedd yr arbrawf wedi mynd yn rhy bell – roedd ffilm fideo o gyfarfyddiadau gyda'r nos pan nad oedd prif ymchwilwyr o gwmpas bellach yn dangos technegau gwirioneddol ddifrïol y gwarchodwyr.

Mae’r fideo ar yr arbrawf ar gael i’w brynu yma.